III. Nikeforos

III. Nikeforos Botaneiates (Yunanca: Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης, Nikēphoros III Botaneiatēs; ö. 10 Aralık 1081, Konstantinopolis), 1078 ile 1081 arasında Bizans İmparatoru. Tanınmış bir general olarak tahtı bir darbe ile eline geçirmiş ve üç yıllık bir saltanattan sonra, bir başka darbe ile imparatorluktan indirilmiştir.

İmparatorluktan önceki yaşamı
Nikeforos Botaneiates, Fabii adlı Roma Cumhuriyeti zamanlarından beri nüfuzlu bir sülale ve Bizans'da çok iyi bilinen Phokas sülalesinin bir ferdi idi. IX. Konstantin Monomakos ile Romen Diyojen imparatorlukları dönemlerinde Nikeforos Botaneiates ailesinden ve ecdadından birçoğu gibi askerlik yapmayı tercih etmiş; generalliğe yükselmiş ve çok yetenekli bir general olarak ün yapmıştır.

1063 yılında X. Konstantin'in ölümü ile, eski imparatorun kardeşi Sezar Yannis Doukas ve en yüksek saray memuru Mihael Psellos tarafından generaller ve yüksek saray memurları arasından yeni bir imparator adayı aranmaya başlanmıştı. İmparatoriçe Eudokia tarafından seçilecek kişi onunla ile evlenecek bu aday Bizans İmparatorluğu tacını giyecekti. Bu adaylar arasında en uygunlarından birisi Nikeforos Botaneiates idi. Fakat İmparatoriçe diğer bir tanınmış general olan yine yüksek bir asil ailesi mensubu olan Romen Diyojen'i seçmiş ve bu general imparator olarak tahta çıkmıştı.

1064'de Nikeforos Parasunavon dükü olan Basil Apcases ile birlikte, istila için kuzeyden Balkanlara inen Oğuz Türkleri'ne karşı Bizans'ın Balkan topraklarını başarı ile savunmuşlardı. Fakat aynı yıl bir savaşta Nikeforos mağlup düşmüş ve esir alınmıştı. Ama bir salgın hastalık Oğuzların ordusu içinde yayılmış ve ordunun birçok askeri bu salgına kurban gitmişti. Salgın devam ederken, Nikeforos dahil, Bizanslı esirlerin hastalıktan kurtulmuş olanları, Oğuz ordusunun sağ kalanlarını Bizans ordusuna asker olarak almaya başarmışlar ve böylece esaretten de kurtulmuşlardır.

Nikoferos tanınmış bir general olmasına rağmen, Romen Diyojen'in 1071 yılındaki Selçuklulara karşı doğuya seferine ve Malazgirt Savaşı'ndaki yenilgisine hiç katkıda bulunmamıştır. Çünkü Romen Diyojen Nikoferos'un sadık bir general olmayacağını düşünmüştü. Nikoferos da ailesinin geniş toprakları bulunan Kapadokya'ya çekilmişti.

Sonraki VII. Mikhail Dukas'ın imparatorluğu döneminde Nikoforos tekrar bir general olarak göze girmiş ve Anatolik thema'sının stretagos (askerî vali) görevi yapmıştı. Daha sonra da Bizans İmparatorluğu'nun Anadolu'da bulunan Bizans ordularının komutanı olmaya atanmıştı.

İmparatorluk dönemi
Hızlı enflasyon dolayısıyla Bizans parasının değer kaybetmesi nedeniyle İmparator VII. Mikhail ve mali işler müşaviri Nikeforitzes halk arasında hiç sevilmemekteydi. Paranın değeri dörtte bir düştüğü için halk arasında imparator, "Parapinakes (dörtte bir eksik)" lakabıyla anılmaktaydı. 1078de bu yaygın halk hoşnutsuzluğundan faydalanmak isteyen Bizans ordusunun en yüksek rütbeli iki generali isyan çıkarttıp, kendi askerleri tarafından İmparator ilan edildiler. Nikeforos Anadolu Selçuk Devleti'nin desteğini de kazanarak emrindeki Anadolu ordusuyla İznik (Nicea) üzerine yürüyüp orada ordusu tarafından İmparator ilan edildi. Nikoferos'a rakip olan diğer imparator adayı ise, Bizans Balkanlar ordusu tarafından imparator edilen general olan (sonradan Sezar ünvanını taşıyan Nikeforos Bryennios'un babası veya büyükbabası olan) Nikeforos Bryennios idi. Bizans asilleri ve yüksek kilise mensupları Nikeforos Bryennios'i tercih edip Konstantinopolis'te ona destek sağladılar. Bu nedenle İmparator VII. Mikhail Dukas tahtından feraget etmek zorunda kalıp Studios manastırına keşiş olarak girdi. Böylece Nikeforos Botaneiates çabukca ve hiç direniş görmeden ya Mart ya da Haziran 1078 bir Konstantinopolis'e girebildi ve Konstantinopolis Patriği I. Kosmas tarafından Ayasofya'da İmparatorluk tacı giydirildi.

III. Nikeferos'un emri altında generallik yapmış ve onun yakın akrabası olan Aleksios Komnenos'un yardımı ile Balkanlarda kendini İmparator ilan ettirmiş olan general Nikeforos Bryennios'in isyanı bastırıldı. Fakat Bizans ordusu Anadolu'da yerleşerek ilerleyen ve gittikçe Bizans'ın içlerine yayılan Selçuklu Türklerini durdurma da hiç başarı sağlayamadı. Diğer taraftan, kendi adında yeni bir hanedan kurmak isteyen ve bunun için bir önceki imparatorluk hanedanıyla yakın akrabalık bağlantıları kurmak planlayan III. Nikeforos VII. Mikhail'in annesi ve ondan önceki iki imparator olan X. Konstantin ve Romen Diyojen'in dul karısı olan Eudokia Makrembolitissa ile evlenmek istedi. Fakat nüfuzlu asillerin başında bulunan ve hâla Sezar ünvanını taşıyan Yannis Dukas bu evlenmenin Ortodoks kilisesi kanunlarına aykırı olacağını ifade edip buna karşı çıktı. Bunun üzerine III. Nikeforos eski imparatoriçe Alanialı Maria ile evlenmeyi tercih etti. Güzelliği ile meşhur olan Maria, Gürcistan Kıralı IV. Bagrat'ın kızı olup daha önce VII. Mikhail ile evlenmişti. Fakat III. Nikeforos aynı zamanda Maria'nin VII. Mikhail'den olan oğlu Konstantin Dukas'ın imparatorluğa veraset hakkı olabileceğini kabul etmemekte israr etti. Hâlbuki daha önceki imparatorluğu gaspeden generaller tahtın meşru varislerinin haklarını korumuşlardı. Bu red ediş Bizans'ta çok nüfuzlu bir sülale olan Dukas'ların devlet içinde olan güçlerinin kırılıp, bu sülalenin iktidardan uzaklaştırılaması arzu edildiği şüphesini ortaya çıkardı. III. Nikeforos'un sarayda kayırdığı yüksek devlet memurları da eski saray bürokrasisini hoşnutsuz yapmaktadı. Diğer taraftan uygulanan malî politika, Bizans altınının değer kaybetmesine engel olamadığı için halk içinde de popülerliğini de kaybetti. Saray memurları ve Komnenos ailesi mensupları III. Nikoforos alayhinde komplolar kurmaya başladılar.

III. Nikeforos gittikçe Aleksios Komnenos'un desteğine dayanmaya başladı. 1079de Balkanlarda Nikeforos Basilakes'in isyanını bastıran Aleksios Komnenos olmuştu. 1080de Anadolu'da Nikoforos Melissenosun isyan bastırılması ile görevlendirilen yine Aleksios Komnenos'tu. Ayni yıl Bizans İmparatorluğu batıdan büyük bir hücuma maruz kalmıştı. Kızı olan Helena ile nişanlanmış olan genç Konstantin Dukas'ın haklarını korumayı bahane eden Norman Apulya Dükü Robert Guiscard büyük bir ordu ile Balkanlara çıkıp ilerlemeye başlamıştı. Bu Norman istilasını önlemek için Balkanlardaki büyük Bizans ordusunun komutanlığına yine Aleksios Komnenos'u getirilmişti. Tam bu sırada çok nüfuzlu Dukas kliğinin başı olan ve Sezar unvanı taşıyan Yannis Dukas bir komplo hazırlayarak yaşlı III. Nikeforos'u tahttan indirip yerine Aleksios Komnenons'un getirilmesi için harekete geçti. III. Nikeforos eski düşmanları olan Anadolu Selçuklu Devleti ve Nikeforos Melissenos'un yardım ve desteklerini aradı, ama bunlar onu desteklemeye yanaşmadılar. Bunun uzerine III. Nikeforos Botaneiates (Komnenos'larla Aleksisos'un ağabeyi olan Manuel'in kızının torunu ile nişanlı olması nedeniyle kendisine yakın akraba olan) I. Aleksios Komnenos lehine tahtından feragat etti.. Sabık imparator III. Nikeforos kendi kuruluşu olan bir manastıra geçti ve o yılın sonlarında orada öldü.