Sonralık Etkisi Nedir?

Hafıza araştırmacıları, sonralık etkisinin bazı durumlarda diğer etkilerden daha baskın olduğunu ancak bazı durumlardaysa diğer etkilerin gölgesinde kaldığını kanıtlayan bulgular elde etmişlerdir. Konu, hafıza araştırmacıları kadar sosyal psikologların da ilgi alanına girmektedir. Çünkü sonralık etkisinin başkalarını nasıl algıladığımızı belirlemede de önemli bir payı vardır.

Tanım​

Sonralık etkisi ilk olarak 1962’de psikolog Bennet Murdock tarafından kaleme alınan bir makalede kullanılmıştır. Murdock, bir kelime listesinin sıralanma şeklinin hatırlamaya olan etkisini araştırmıştır. Katılımcılara yüksek sesle okuduğu kelimelerden (Kelime sayısı 10 ila 40 arasında değişmektedir.) hatırladıklarını yazmalarını istemiştir.


Murdock’ın amacı kelimenin bulunduğu sıranın hatırlamaya etkisini tespit etmektir. Listedeki ilk üç kelimenin öncelik etkisi nedeni ile çok daha kolay hatırlandığını tespit etti. İlk üçten sonraki kelimelerin hatırlanma olasılığı zayıflıyor ancak son sekiz kelimede olasılık artıyordu.


Murdock’ın elde ettiği sonuçları, aşağıdaki grafikte görebilirsiniz. X ekseninde kelimenin listede yer aldığı sıra; Y ekseni ise hatırlama olasılığını göstermektedir. Murdock elde edilen verilerle oluşan eğriye “seri pozisyon eğrisi” adını verir. Listenin ilk sıralarında yer alan kelimelerin, hatırlanma olasılığı yüksek olmakla birlikte sıra sayısı ilerlediğinde keskin bir düşüş gözlenir. Liste uzunsa eğri düşük bir şekilde ilerler. Listenin son kelimelerinde ise eğri yükselir.

Sonralık Etkisi Ne Zaman Ortaya Çıkar?​

Sonralık etkisi, liste okunup bittiğinde ortaya çıkar. Ancak eğer liste okunup bittiğinde denekten dikkatini dağıtacak herhangi bir şey yapması istenirse örneğin 3’ten geriye say gibi bir komut verildiğinde, sonralık etkisinin ortadan kalktığı gözlenir. Oysa öncelik etkisi adı verilen, listenin ilk sıralarındaki kelimeleri hatırlama olasılığı dikkat dağıtıcı unsurlardan etkilenmemektedir.


Bu tespit, öncelik etkisi ile sonralık etkisinin hafızaya kaydetmede farklı süreçler sonucunda geliştiği çıkarımında bulunulmasına yol açmıştır. Konu ile ilgili olarak bazı psikologlar, sonralık etkisinin kısa süreli hafızanın devreye girmesi ile oluştuğunu ileri sürmüşlerdir. Bununla birlikte bazı başka araştırmacılar ise sonralık etkisinin kısa süreli hafıza süreçlerinin ötesinde daha karmaşık süreçler tarafından oluşturulduğunu savunmuştur.

Sosyal Psikolojide Sonralık Etkisi​

Sosyal psikologlar da konu ile ilgili çalışmalarda bulunmuşlardır. Çünkü sonralık etkisi insanların birbirlerini nasıl algıladıklarını etkiler. Örneğin bir arkadaşınıza onun tanımadığı biri hakkında bilgi vermek istediğinizde, o kişi ile ilgili tanımlama için şöyle bir ifade kullanacak olsanız “Ali; kibar, akıllı, cömert ve sıkıcı” biridir derseniz. Sonralık etkisi devreye girer ve Ali ile ilgili olarak akılda kalan en önemli özellik sıkıcılık olur. Oysa sonda sıkıcılık yerine cömertlik yer almış olsaydı Ali ile ilgili çok daha iyi bir intiba ortaya çıkardı.

Simon Laham ve Joseph Forgas konu ile ilgili yaptıkları açıklamada, öncelik etkisi ile sonralık etkisinin öneminin duruma göre değiştiğini savunurlar. Eğer liste uzunsa sonralık etkisi, kısaysa öncelik etkisi baskın hale gelir.

Sonuç​

Hafıza araştırmaları göstermiştir ki öncelik ve sonralık etkisi oldukça baskın etkilerdir. Unutulmamasını istediklerinizi bu etkinin özellikleri doğrultusunda ele alacak olursak pek çok fayda elde edebiliriz.